Là một bộ phận,
một biểu hiện đặc biệt của văn hóa nhân loại và văn hóa quốc gia – dân tộc, văn
hóa chính trị ngày càng có vai trò quan trọng trong cuộc sống của con người. Văn hóa chính trị còn là sự thấu hiểu văn hóa dân tộc và
các nền văn hóa của nhân loại (Trong ảnh: Tại đền Ngọc Sơn, thầy đồ viết câu đối
chúc mừng năm mới Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng và Phu nhân)_Ảnh:
TTXVN
Văn hóa của một
dân tộc không chỉ phản ánh tâm hồn, khí phách, bản lĩnh, bản sắc, truyền thống
lịch sử, mà còn thể hiện sức sống mãnh liệt, sức sáng tạo to lớn, sức đề kháng
mạnh mẽ được tích lũy lại qua hàng ngàn năm mở nước – dựng nước – giữ nước của
dân tộc. Đó cũng là lý do vì sao trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, các thế
lực phương Bắc trong nhiều lần đưa quân xâm lược nước ta đều tìm mọi “mưu ma
chước quỷ” hòng quyết tâm xóa sạch các giá trị văn hóa của dân tộc ta. Điển
hình nhất là vào thế kỷ XV, trong Chỉ dụ gửi Chu Năng và
Trương Phụ ngày 21/8/1406, Minh Thành Tổ(1) viết: “Một khi binh
lính đã vào nước Nam… thì hết thảy mọi sách vở văn tự, cho đến các loại ca lý
dân gian, các sách dạy trẻ nhỏ… một mảnh một chữ phải đốt hết. Khắp trong nước…
các bia do An Nam dựng thì phải phá hủy tất cả, một chữ chớ để sót lại”(2).
Cho đến nay,
các nhà văn hóa và các nhà nghiên cứu văn hóa trên khắp thế giới và của nước ta
đã đưa ra hàng trăm định nghĩa khác nhau về văn hóa. Về phần mình, chúng tôi hiểu
“văn hóa chính là trình độ phát triển lịch sử của xã hội và của con người biểu
hiện trong các kiểu, trong các cách thức tổ chức đời sống và hành động của con
người, cũng như trong tổ hợp các giá trị vật chất, các giá trị tinh thần cùng
các chuẩn mực hành vi do con người sáng tạo ra để điều chỉnh hành vi con người
và được tích lũy lại, được làm phong phú thêm trong quá trình con người tương
tác với thiên nhiên và trong quan hệ với nhau trong xã hội”(3).
Là một bộ phận,
một biểu hiện đặc biệt của văn hóa nhân loại và văn hóa của quốc gia – dân tộc, văn
hóa chính trị ngày càng có vai trò quan trọng trong cuộc sống của con
người.
Khái niệm văn
hóa chính trị có thể được hiểu theo những nghĩa rộng hoặc nghĩa hẹp
khác nhau, song không thể thiếu những yếu tố tiêu biểu, cốt lõi làm nên nội hàm
của nó. Trong số các yếu tố cốt lõi ấy có tri thức chính trị, ý thức chính trị,
niềm tin chính trị, tình cảm chính trị, kinh nghiệm chính trị và năng lực hành
động chính trị. Các yếu tố tiêu biểu và cốt lõi này gắn bó rất chặt chẽ với
nhau, bổ sung lẫn cho nhau tạo thành phẩm chất, nhân cách, thúc đẩy sự tu dưỡng
bản thân và năng lực chính trị của một cá nhân, một tổ chức, một đảng phái
chính trị; đồng thời, chúng cũng góp phần để giúp một cá nhân hay một tổ chức
hiện thực hóa các mục đích chính trị của mình.
Lịch sử xã hội
loài người cho thấy, những người làm chính trị tài ba hoặc những lãnh tụ chính
trị xuất chúng đều là những người có văn hóa chính trị cao,
trong đó nổi bật là tri thức chính trị. Nói khác đi là những người có đầu óc
quyết đoán mạnh mẽ, am hiểu sâu sắc nhiều lĩnh vực, từ lịch sử, văn hóa, nghệ
thuật quân sự đến địa – chính trị, nhất là năng lực tổ chức, quản trị, lãnh đạo,
điều hành và có uy tín với những người xung quanh. Về điều này, V.I.Lênin
từng nhấn mạnh: “Trong lịch sử, chưa hề có một giai cấp nào giành được quyền thống
trị, nếu nó không đào tạo ra được trong hàng ngũ của mình những lãnh tụ chính
trị, những đại biểu tiên phong có đủ khả năng tổ chức và lãnh đạo phong trào”(4).
Ngày nay, quá
trình toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ trên tất cả các mặt hoạt động quan trọng
của thế giới. Tuy nhiên, trong chính bản thân các hoạt động đó lại chất chứa đầy
những mâu thuẫn, “bất định”, “bất ổn”, “khó lường”. “Sự tác động của quá trình
toàn cầu hóa, cạnh tranh quốc tế và cuộc đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa, tư tưởng
cũng sẽ diễn ra quyết liệt, phức tạp hơn”(5). Chủ nghĩa cường quyền,
sự áp đặt của các nước lớn, chủ nghĩa dân tộc cực đoan, dân tộc hẹp hòi, các
tôn giáo cực đoan, sự kỳ thị dân tộc, chủ nghĩa dân túy và cả tư tưởng phát xít
cũ và mới đã và đang trỗi dậy với các mức độ khác nhau ở nhiều nơi trên thế giới.
Đặc biệt, sự hội nhập quốc tế tuy sâu rộng nhưng các nước đang phát triển hoặc
kém phát triển còn gặp rất nhiều trở ngại, khó khăn, thách thức và cạnh tranh
gay gắt về các mặt như chiến lược, thương mại, khoa học, công nghệ, quân sự
Trong bối cảnh
phức tạp như vậy, nếu lãnh đạo không hội đủ tri thức chính trị, nghĩa là thiếu
tầm nhìn xa, không hiểu biết sâu sắc và thiếu sự nhạy bén mang tầm chiến lược
thì rất dễ rơi vào tình thế bị động, không tiên liệu được những hệ lụy từ những
“biến cố chính trị” trên thế giới. Theo đó, để giảm bớt và khắc phục tối đa những
bất lợi, đòi hỏi đội ngũ cán bộ lãnh đạo và quản lý các cấp, nhất là cấp chiến
lược của chúng ta phải có tầm hiểu biết không chỉ đủ rộng, đủ sâu mà còn cần kịp
thời về tình hình chính trị – xã hội, trong đó có văn hóa địa – chính trị thế
giới, từ đó xác định “đúng và trúng” những nguy cơ, thách thức đặt ra với Việt
Nam.
Một trong những
thành tố quan trọng thứ hai của văn hóa chính trị là ý
thức chính trị. Đây chính là các quan điểm về con đường đi và bản chất của
chế độ xã hội; về quan hệ giữa các giai cấp trong xã hội; về vấn đề nhà nước, hệ
thống chính trị và các đảng phái trong một xã hội. Ý thức chính trị của một xã
hội bao gồm ý thức chính trị thường ngày và ý thức
chính trị lý luận.
Mặc dù chưa phản
ánh sâu sắc các quan hệ giai cấp và lợi ích giai cấp trong xã hội, song ý
thức chính trị thường ngày ít nhiều vẫn có khả năng làm tăng thêm vốn
hiểu biết, kinh nghiệm văn hóa chính trị. Đối với đội ngũ cán bộ
các cấp trong hệ thống chính trị của Đảng và Nhà nước ta hiện nay, ý thức
chính trị nhất định phải ở trình độ lý luận; không được “ngả nghiêng”
“mơ hồ”, “dao động”, “thiếu niềm tin”; phải giữ vai trò quan trọng trong việc
thúc đẩy sự vận động và phát triển của xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa;
phải “nắm vững và xử lý tốt các mối quan hệ lớn: Giữa đổi mới, ổn định và phát
triển; giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị; giữa tuân theo các quy luật
thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa; giữa phát triển lực lượng sản
xuất và xây dựng, hoàn thiện từng bước quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa; giữa
Nhà nước, thị trường và xã hội; giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường; giữa xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; giữa độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế;
giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ…”(6).
Nói đến văn
hóa chính trị còn phải nói đến niềm tin chính trị – yếu
tố quan trọng trong hoạt động chính trị. Nếu niềm tin là sự trải nghiệm, sự cảm
nhận và quan trọng nhất là kết quả của quá trình nhận thức, đúc kết thực tiễn của
con người về xã hội và thế giới xung quanh, đồng thời cũng là sự tự nhận thức,
tự ý thức về chính bản thân mình, thì niềm tin chính trị là yếu
tố giúp cho con người vững vàng trong mọi tình huống – dù thuận lợi hay khó
khăn. Niềm tin chính trị là nhân tố cốt lõi, quyết định sự ổn
định, vững vàng về tư tưởng chính trị của một con người.
Trong niềm
tin chính trị còn bao hàm cả tình cảm chính trị. Những người
làm chính trị mà thiếu tình cảm chính trị thì sức mạnh, động lực để hành động
thực thi mục đích sẽ suy giảm đáng kể.
Lịch sử xã hội
loài người đã chứng minh, khi văn hóa đạo đức, đặc biệt là văn hóa
chính trị mang bản chất tiến bộ sẽ góp phần quyết định và ngày càng củng
cố sự bền vững của chế độ, thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Trái lại, nếu văn
hóa chính trị suy đồi sẽ dẫn đến kìm hãm sự phát triển của xã hội, thậm
chí là nguyên nhân “xóa sổ” một chế độ xã hội, một vương triều, một đất nước.
Thời nào cũng vậy, văn
hóa chính trị cao cùng với văn hóa đạo đức trong sáng luôn tạo
nên sức mạnh, bảo đảm sự chính danh của một đảng chính trị lãnh đạo và cầm
quyền. Đối với chế độ chính trị của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân như Đảng,
Nhà nước ta thì văn hóa chính trị tiến bộ là một đảm bảo cho sự
bền vững. Theo đó, việc trang bị, giáo dục văn hóa chính trị cho
đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong hệ thống chính trị của chúng ta luôn
là một nhiệm vụ quan trọng, cần thiết, cấp bách và lâu dài. Cùng với đó, cán bộ,
đảng viên ở tất cả các cấp trong hệ thống chính trị phải thường xuyên trau dồi,
nâng cao khả năng tư duy khoa học trên cơ sở không ngừng bổ sung những kiến thức
mới về các khoa học cơ bản, triết học, lý luận chính trị – xã hội…
Khi những người
“cầm cân nảy mực” có một nền tảng văn hóa chính trị tiến bộ
thì xã hội được đề cao đúng nghĩa các giá trị dân chủ, pháp quyền, công bằng,
nhân văn; quốc gia hùng cường, văn minh, phát triển; nhân dân có cuộc sống ấm
no, tự do, hạnh phúc.
|
Trong các
xã hội có giai cấp, văn hóa chính trị của giai cấp thống trị đóng vai trò
quan trọng trong việc tìm cách điều hòa quan hệ lợi ích với các giai cấp bị
trị nhằm xoa dịu mâu thuẫn xã hội để tránh những bất trắc, phản kháng, chống
đối của các giai cấp bị trị nhằm bảo vệ lợi ích và duy trì địa vị cầm quyền của
giai cấp thống trị. |
Những yếu tố
làm nên văn hóa chính trị còn phải kể đến kinh nghiệm chính trị và năng
lực hành động chính trị. Kinh nghiệm chính trị trong
sự nghiệp của mỗi cá nhân sẽ từng bước được bổ sung, bồi đắp, làm phong phú thêm
và được kiểm nghiệm thông qua năng lực hành động chính trị.
Đối với chế độ
của chúng ta, việc thấm nhuần và tiếp thu những giá trị trong văn hóa chính trị
Hồ Chí Minh sẽ giúp cho việc tu dưỡng đạo đức cách mạng, hình thành văn hóa ứng
xử khoan dung, thực sự độ lượng và chân thành với người khác. Cùng với những
giá trị ấy, những tư tưởng của Người về kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân
nhưng nghiêm khắc với bản thân mình đều là những kinh nghiệm quý
báu trong hoạt động chính trị. Hơn lúc nào hết, trong bối cảnh thế giới luôn chứa
đựng nhiều mâu thuẫn khó lường như hiện nay thì việc dựa trên kinh nghiệm của
cha ông ta để xác lập các chính sách, trong đó có chính sách đối ngoại phù hợp
là vô cùng cần thiết. “Đó là: Mềm mại, khôn khéo, nhưng rất kiên cường, quyết
liệt; linh hoạt, sáng tạo nhưng rất bản lĩnh, kiên định, can trường trước mọi
thử thách, khó khăn vì độc lập dân tộc, vì tự do hạnh phúc của nhân dân. Đoàn kết,
nhân ái, nhưng kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia – dân tộc. Biết
nhu, biết cương, biết thời, biết thế; biết mình, biết người; biết tiến, biết
thoái, “tùy cơ ứng biến”…”(7).
|
Chính “giặc
nội xâm” chứ không phải thế lực nào khác đang làm xói mòn văn hóa chính trị,
dẫn đến suy giảm lòng tin của nhân dân vào chính quyền các cấp và sự lãnh đạo
của Đảng. |
Kinh nghiệm
chính trị cùng với tri thức chính trị và niềm
tin chính trị sẽ góp phần bổ sung, hoàn thiện, thúc đẩy và phát triển khả
năng hành động chính trị thực tiễn của những người có trách nhiệm
trong hệ thống chính trị. Nếu cán bộ các cấp không biết “luôn luôn tự hỏi mình,
tự kiểm điểm mình và đồng chí minh”, không biết “cách phê bình và tự phê bình”(8),
không biết rút kinh nghiệm trong hoạt động chính trị, trong thực thi chính sách
để điều chỉnh chính sách và cách thực thi chính sách cho phù hợp thì sẽ rất khó
thành công, thậm chí không tránh được thất bại.
Trong công cuộc
đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực thời gian vừa qua, việc Đảng và Nhà
nước ta thi hành kỷ luật hàng trăm cán bộ, đảng viên các cấp, kể cả các cán bộ
cấp cao do Trung ương quản lý. Điều này cho thấy: bên cạnh sự thoái hóa, suy đồi,
biến chất về văn hóa chính trị của những cá nhân cán bộ, đảng
viên bị xử lý, còn có trách nhiệm của tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, trong đó
có nguyên nhân từ sự “lơ là”, “chểnh mảng” về giáo dục, củng cố – bồi đắp văn
hóa chính trị. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng cảnh báo từ rất sớm rằng, “địch
bên ngoài không đáng sợ. Địch bên trong đáng sợ hơn, vì nó phá hoại từ trong
phá ra”(9). Chính “giặc nội xâm” chứ không phải thế lực nào khác
đang làm xói mòn văn hóa chính trị, dẫn đến suy giảm lòng tin của
nhân dân vào chính quyền các cấp và sự lãnh đạo của Đảng. Bởi vậy, cần phải quyết
liệt “xốc lại” tinh thần, đảm bảo “sự thống nhất cao về ý chí và hành động”
trong cả hệ thống chính trị nhằm củng cố, phát huy văn hóa chính trị trong
Đảng, trong mỗi tổ chức, cá nhân; nghiêm túc, nghiêm minh thực hiện việc làm
gương, nêu gương của cán bộ đảng viên với nhân dân, của cấp trên với cấp dưới;
“Nói đi đôi với làm, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là
ai, không chịu sức ép của bất kỳ tổ chức, cá nhân nào…”(10); đẩy mạnh
việc hoàn thiện cơ chế phòng ngừa và chống tham nhũng, tiêu cực…
Từ những nội
dung nêu trên, để thêm một lần nữa khẳng định và xác định lại rằng, tri
thức chính trị, ý thức chính trị, niềm tin chính
trị, tình cảm chính trị, kinh nghiệm chính
trị và năng lực hành động chính trị là những
yếu tố cốt lõi làm nên văn hóa chính trị của chế độ, thể chế.
Mỗi cán bộ, đảng viên trong hệ thống chính trị, nhất là cán bộ cấp chiến lược
phải là những “hạt nhân” – biểu hiện sinh động cho mặt bằng và chiều
sâu của văn hóa chính trị. Văn hóa chính trị thể
hiện trước hết ở nhân cách, làm thành bản sắc của người làm chính trị với tư
cách là một thành viên của cộng đồng hoạt động trong lĩnh vực chính trị. Thiếu văn
hóa chính trị trong hoạt động chính trị, trong thực thi chính sách sẽ
rất khó thành công, thậm chí là thất bại./.
0 nhận xét: